Zarys historii Chrystusowców w Ameryce Południowej
Pierwszym chrystusowcem, który przybył 2 stycznia 1958 r. do pracy duszpasterskiej wśród Polonii brazylijskiej był ks. Czesław Czartoryski. Następnie tego samego roku przybyli: ks. Stanisław Nowak, ks. Zygmunt Supieta i ks. Józef Wojda [7]. Ks. Józef Wojda przybył do Rio de Janeiro 10 kwietnia 1958 r. Następnego już dnia udał się do Resende, gdzie prze dwa tygodnie zastępował miejscowego proboszcza ks. prałata Ludwika Stanucha [8]. Następnie udał się do Guarani das Missões [9].
Przybycie pierwszych członków Towarzystwa Chrystusowego do Brazylii związane było z przyjmowaniem parafii ofiarowywanych przez miejscowych biskupów, czy też jakie przekazywali polscy księża diecezjalni. Ewentualnie należało liczyć na zgromadzenia zakonne, której już pracowały wśród potomków polskich emigrantów, aby one przekazały którąś z obsługiwanych parafii. Kiedy w krótkim czasie po przybyciu do Brazylii ks. Czesław Czartoryski został pierwszym przełożonym chrystusowców, wówczas udał się z ks. Janem Pitoniem CM - rektorem Polskiej Misji Katolickiej do stanu Rio Grande do Sul [10].
Pierwsi chrystusowcy, wychowani na lekturze ks. Ignacego Posadzego „Drogą Pielgrzymów”, kiedy stanęli na ziemi brazylijskiej, z pewnością przeżyli nie jedno rozczarowanie. Ich wyobrażenie o Brazylii – w jakiś sposób – rozmijało się ze spotkaną rzeczywistością. Patrząc z punktu kościelnego na realia brazylijskie, spotkali już parafie dobrze zorganizowane, a duszpasterstwo rozwinięte. Natomiast kontakty z Polakami, uświadamiały im, że ludzie ci byli już przystosowani do miejscowych warunków. Nie odczuwali - tak jak to było przedstawione w „Drogą Pielgrzymów” – zbytniego braku polskich kapłanów [11].
Z czasem zaczęli przybywać do Brazylii kolejni chrystusowcy....
1. Dom Prowincjalny
Mimo, że Dom Prowincjalny Towarzystwa Chrystusowego nie jest bezpośrednio złączony z działalnością duszpasterską, to jednak – ze względu na funkcję i charakter tego domu - wydaje się wskazanym omówić pokrótce historię tej głównej siedziby chrystusowców w Ameryce Łacińskiej.
W początkach działalności chrystusowców w Brazylii, przełożony wspólnoty - ze względu na pełnioną funkcję proboszcza parafii Matki Bożej Częstochowskiej - rezydował w Dom Feliciano, w stanie Rio Grande do Sul. Z czasem, po wybudowaniu w 1963 r. własnego domu zakonnego, siedziba przełożonego została przeniesiona do Camaquã Pod koniec 1971 r. zapadła decyzja o zamknięciu niższego seminarium, sprzedaży posiadłości w Camaquã i budowie nowego domu zakonnego w stolicy stanu Paraná, w Kurytybie [22]. Teren (897 metrów kwadratowych) pod siedzibę Towarzystwa Chrystusowego został ofiarowany zgromadzeniu przez kurię archidiecezjalną dekretem arcybiskupa Piotra Fedalto z dnia 25 lipca 1973 r. [23]. Uroczystego poświęcenia Domu Prowincjalnego dokonał arcybiskup Pedro Fedalto dnia 21 lutego 1974 r. Uroczystość odbyła się pod koniec rekolekcji kapłańskich. Odpowiedzialnym za prowadzenie budowy z ramienia Towarzystwa był ks. Stanisław Pagacz TChr., ówczesny proboszcz parafii św. Jana Chrzciciela [24].
Dom Prowincjalny jest nie tylko siedzibą Zarządu Prowincji, ale także centrum chrystusowców. W Domu tym zatrzymują się nie tylko członkowie zgromadzenia będący w podróży, ale także różni goście przyjeżdżający do Kurytyby. Wymienimy znamienitszych gości, którzy odwiedzili centralny dom chrystusowców w Ameryce Łacińskiej. W lutym 1984 r. zamieszkiwał przez kilka dni kard. Józef Glemp, Prymas Polski [25]. 8 kwietnia 1985 r. odwiedził siedzibę chrystusowców arcybiskup Pedro Fedalto, metropolita Kurytyby [26]. W Domu Prowincjalnym przebywali również inni przedstawiciele hierarchii Kościoła: arcybiskup Jerzy Stroba, metropolita poznański (17 VII 1986 r.), biskup Szczepan Wesoły z Rzymu - delegat Prymasa Polski do spraw duszpasterstwa polonijnego (4 IV 1987 r., 22 X 1991 r. ; ponownie jako arcybiskup przebywał w 1996 r. i 1997 r.), biskup Zygmunt Kamiński – ordynariusz płocki (25 XI 1993 r.) [27], arcybiskup Zenon Grocholewski – sekretarz Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej z Watykanu (28 VII 1996 r.), biskup Stanisław Stefanek TChr. – z archidiecezji szczecińskiej (29 VII 1996 r.) [28], biskup Edward Materski – ordynariusz radomski (8 I 1998 r.) [29].
Jest rzeczą oczywistą, że w Domu Prowincjalnym przebywał każdorazowy przełożony generalny zgromadzenia, kiedy przeprowadzał wizytacją kanoniczną (ks. Wojciech Kania TChr., ks. dr Czesław Kamiński TChr., ks. dr Edward Szymanek TChr., ks. prof. dr hab. Bogusław Nadolski TChr., ks. Tadeusz Winnicki TChr.) [30].
31 stycznia 1985 r. odwiedziła siedzibę chrystusowców m. Urszula Frankiewicz – przełożona generalna sióstr urszulanek S. J. K. [31]. W Domu Prowincjalnym przebywała również m. Teresa Ambroża, przełożona generalna sióstr misjonarek Chrystusa Króla dla Polonii Zagranicznej (na początku 1992 r oraz w dniach: 3-4 XI 1997 r.) [32].
Po przemianach politycznych, jakie zaszły w Polsce w 1989 r., odwiedzili Dom Prowincjalny następujący przedstawiciele władz naszego kraju: Anna Bogucka-Skowrońska, senator - sekretarz Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, Andrzej Bondarewski, poseł - przewodniczący Sejmowej Komisji Łączności z Polakami za Granicą (17 VI 1990 r.), Stanisław Pawliszewski - ambasador z Brasílii (18 VI 1990 r.), Andrzej Stelmachowski - marszałek Senatu, Ryszard Reiff - senator, Władysław Papużyński – senator, Anna Szklemik – dyrektor Biura Kontaktów Międzynarodowych, Marek Makowski – konsul, Grażyna Machałek – wicekonsul (20 IV 1991 r.), Bogusław Zakrzewski – ambasador RP z Brasilii (24 IV 1997 r.), Dariusz Krajowski-Kukiel – prezydent miasta Płocka (3 II 1997 r.) [33].
Dom Prowincjalny w Kurytybie odwiedzali także przedstawiciele polskiej nauki, zainteresowani Polonią brazylijską. Między innymi: prof. Andrzej Dembicz, dyrektor Centrum Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego [34], prof. Władysław Miodunka z Uniwersytetu Jagiellońskiego [35]. Przebywał także w 2000 r., prowadząc badania terenowe, prof. Tadeusz Paleczny, socjolog z UJ.
10 maja 1996 r. - z inicjatywy prowincjała chrystusowców Ks. Zdzisława Malczewskiego TChr. – odbyło się w Domu Prowincjalnym spotkanie przedstawicieli dyplomacji polskiej z reprezentantami zgromadzeń zakonnych pracujących wśród Polonii brazylijskiej. W spotkaniu wzięli udział: Jarosław Spyra (przedstawiciel ambasady polskiej z Brasílii), Marek Makowski (konsul generalny z Kurytyby), Ryszard Piasecki (konsul generalny z São Paulo). Zgromadzenia zakonne reprezentowali: ks. Zenon Rosłoń (prowincjał księży marianów), ks. Józef Bestwina (reprezentant księży werbistów), ks. Jerzy Morkis (przedstawiciel księży wincentynów i redaktor „Nowego Ludu”). Chrystusowców, oprócz prowincjała, reprezentowali: ks. Benedykt Grzymkowski (rektor Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii), ks. Józef Poszwa (wiceprowincjał), ks. Kazimierz Przegendza (ekonom). Podczas spotkania dyskutowano na temat aktualnej sytuacji Polonii brazylijskiej oraz istniejących możliwości wzajemnej współpracy. Wysunięta została propozycja kontynuowania w przyszłości spotkań pomiędzy przedstawicielami państwa polskiego i duszpasterzami polonijnymi [36].
Księża rezydujący w Domu Prowincjalnym przez wiele lat, każdego miesiąca, odprawiali Msze św. w języku polskim dla grupy Polaków w kościele parafialnym pod wezwaniem św. Józefa w dzielnicy Capão Raso w Kurytybie [37].
